Ayon sa mga sinaunang kwento, ang pangalan ng bayan ng Polangui, sa lalawigan ng Albay, ay hango sa mapulang kahoy na kilala noon sa tawag na ‘Oyangui.’
Isa pang kwentong tinatangkilik ng mga Polangueño ay tungkol sa dilag na may pangalang Maria at palayaw na ‘Angui.’ Madalas syang nakasuot ng kulay pula kaya't tinawag syang Pulang Angui. Dahil sa angking kariktan at galing sa pamumuno sa kanayunan, ang pangalan nya ang tumatak sa isip ng mga mamamayan at pinag-ugatan ng pangalan ng kanilang lugar.
Wari’y ang alamat ay isinasabuhay sa kasalukuyang panahon. Unti-unting nakikilala ang bayan ng Polangui dahil sa mga tanim nitong makulay ang bunga, at sa panalong High-Value Crops Development Program (HVCDP) Coordinator nitong si Maricris “Chris” Bernardino.
‘Di Karaniwan
Dalawampu’t anim (26) ang average na bilang ng mga barangay sa isang siyudad o munisipyo sa bansa. Sa bayan ng Polangui, lalawigan ng Albay, apatnapu’t apat (44) na barangay ang kailangang maabot ng Municipal Agriculture Office (MAO).
Pahayag ni Leslie Bongalos, MAO Officer-in-Charge, “Sa upland area, nandun karamihan ay sugarcane, banana, vegetables. Dito sa lowland, maraming crops ang tinatanim dito.”
Isa ang cacao sa may malaking kontribusyon sa sektor ng pagsasaka sa Polangui. Dagdag ni Ma’am Leslie, “Halimbawa sa taniman ni Gary Lotivo, he engages in cacao production. Nag-training sya tungkol sa cacao. Maganda po yung impact. Hindi lang dito sa Polangui niya naibebenta kundi sa buong Pilipinas.”
Mahalaga ang papel ng high-value crops Coordinator na si Maricris sa tagumpay ng naani ng mga magsasakang tulad ni Gary. “Congratulations to her, because of her dedication to work, she won last year as Outstanding HVCDP Coordinator for Albay and Regional Outstanding HVCDP Coordinator.”
Sa kauna-unahang High-Value Crops Achievers Award na iginawad noong 2022, isang Plaque of Award ang tinanggap ni Chris mula sa Department of Agriculture-Regional Field Office (DA-RFO) bilang pagkilala sa kanyang kontribusyon sa pag-angat ng industriya ng high-value crops sa rehiyon.
Mula sa Simula
“Sa una po, talagang mahirap,” kwento ni Chris. “Little by little, through trainings, paunti-unti ko pong natutunan kung paano ang cultural management, paano mag-kontrol ng pests and diseases. Ang ATI (ay) palaging nagpapatawag ng training. Active ako pagdating po doon sa mga training, lalo maraming commodities, iba-iba ang mga pesteng umaatake. Doon po talaga ako na-challenge, dun ako nahirapan. Malaking tulong po ang ATI kung paano ma-identify, paano masugpo ang mga pests and diseases.”
Taong 2006 nang naging Agricultural Extension Worker (AEW) si Chris. Gradweyt ng kursong edukasyon, sinikap ni Chris na makapagsanay tungkol sa agrikultura. Noong 2010, isa si Chris sa mga AEWs na nagsanay sa Season-Long Training of Trainers (TOT) tungkol sa high-value crops na isinagawa ng Agricultural Training Institute (ATI) sa Bicol University College of Agriculture and Forestry (BUCAF), Guinobatan, Albay. Sinundan ito ng iba pang pagsasanay sa ilalim ng HVCDP.
Ang mga natutunan nya ay dinala ni Chris sa mga magsasaka. “Nag-umpisa po ako sa training, doon po sa BUCAF, sa TOT. Pasunod-sunod na po yun. Nag-attend pa rin po ako ng trainings ng ATI. Nag-conduct ako ng training on concoctions, Fermented Fruit Juice, instead of using inorganic. Malaking tulong yun. Gumagamit kami ng mga organic and inorganic (fertilizers and pesticides).”
Dahil sa mga pagsasanay, kapansin-pansin ang pag-unlad ng kasanayan ng mga magsasaka, ayon kay Chris. “Yung mga associations, equipped talaga sila. They are more knowledgeable now compared noon. Ngayon, kapag may pesteng umaatake, alam na nila kung ano talaga ang dapat i-spray.”
Pinunong Magsasaka
Bukod sa mga pagsasanay na isinasagawa nya, nakita ni Chris ang halaga ng farmer leaders. Inorganisa ni Chris ang farmers associations sa pamumuno ng farmer leaders na kasama nya sa mga pagsasanay na isinasagawa ng ATI.
Isa sa pangunahing mandato ng ATI ang magsanay ng mga AEWs at farmer leaders. Paliwanag ni Chris, “Malaking tulong po ang ATI, kasi minsan sinasama ko ang aming mga president. After the trainings, nagka-conduct po kami ng echo training.
“Nag-organize kami ng mga associations. May mga pagkakataon ding ang mga farmer leaders ay kasama din namin nag-training sa ATI, sa DA, sa APAO.
“Kung ano po ang natutunan namin doon, yun po mismo ang nile-lecture namin sa mga farmers. So after the training ng ATI, deretso po yan sa farmers, nagpapatawag po kami ng training. Doon po ini-implement ang mga natutunan namin. Kaya maganda yung associations namin.”
Aniya, mas madaling makipag-ugnayan sa mga magsasaka sa pamamagitan ng farmer leaders tulad ni Edgar “Gary” Lotivo.
Dating heavy equipment operator, si Gary ngayon ay isa nang walang pasubaling magsasaka. “Since 2010, bilang Committee on Agriculture Kagawad, naumpisahan kong mahilig sa pagtanim. Noong 2010, napuntahan po ako ni Ma’am Chris. Nandyan pa po ang aming taniman sa Napoville subdivision. Ang tinanim namin ay ampalaya, talong, at kamatis. Wala pa po akong gaanong alam sa pagtatanim. Sa tulong po ng aming HVCDP Coordinator, si Ma’am Chris, maraming training at seminar na pinapa-attend ako, marami akong natutunan.
“Kaagapay ang DA, nagkaroon kami ng FFS (Farmer Field School). Nagkaroon po kami ng organisasyon ng mga magtatanim – ang Napo Agri-Vegetable Growers. Dun po kami nag-umpisa. Meron po kaming nasa 17 farmers na maggugulay at hanggang sa ngayon po ay nagtatanim pa ng gulay.”
Pahayag ni Chris, “Parang Extension Worker sya kasi may mga pagkakataon po na ‘pag wala ako, sya po ang pumupunta doon. Through text na lang po kami, kaya mas madali po ang pagbigay namin ng technology sa mga farmers namin.
“Kung wala sila, I cannot do it myself. Yung ibang technology din, hindi lang sa akin, may natutunan din ako sa kanila.”
Organisadong Agrikultura
Sa upland areas ng Polangui naninirahan ang maraming katutubo. Maging ang mga magsasakang katutubo inorganisa ni Chris. “Ang kagandahan ngayon, kahit sa mga tribal associations ko po, dati naka-concentrate sila sa root crops kagaya ng cassava, sweet potato, at banana. Yun lang talaga ang tinatanim nila. Kasi hindi pa sila masyadong knowledgeable sa vegetables.
“Through trainings, dinadala namin doon. Awa po ng Diyos marami na po ang mga IPs natin doon na talagang nag-engage sila sa vegetables. Dun nila na-compare na ang kamoteng kahoy, it takes eight months to one year to harvest. Ang kagandahan ngayon, doon na sila sa mga leafy vegetables. Kasi sa leafy vegetables, within 28 days pera na.
“Noong 2006, nang pumupunta ako doon sa bundok, talagang ang mga bahay nila ay light materials lang, kawawa naman talaga. Pero sa ngayon, halos lahat po doon na mga bahay-bahay may motorcycle na, dahil po sa vegetables na tinatanim nila.
“Sa ngayon, we have eight associations, registered sa DOLE (Department of Labor and Employment), composed of IPs (Indigenous Peoples) sa buong Polangui, mga tribal associations.”
Paliwanag ni Chris, sa pamamagitan ng farmers associations naisasagawa ang pagsasanay, na syang nagpaunlad ng high-value crop production sa Polangui sa tulong ng tamang mga kagamitan. “After ng training, maganda ang vegetable production namin – unlike before, failure po sila pagdating sa seedling stage. Ngayon po, may greenhouse kami dyan, sa sowing stage doon, at binibenta sa farmers associations ang seedlings. Mas maganda ang production kasi ready for transplanting na po.”
Ang pangunahing high-value crop seedlings na pinapadami para sa farmers associations ay mga gulay tulad ng ampalaya, talong, kamatis, at sili,
Ang mga tulong materyal at teknikal mula sa DA-RFO at iba pang ahensya ay madaling naibababa sa tulong ng farmers associations. Paliwanag ni Gary, “Sa tulong ng DA, nasuportahan po kami ng organic at plastic mulch, na hindi na gaanong nahahawan ang aming magtatanim dahil may plastic mulch. Ganun din po sa mga insekto, nalimitahan ang paglaganap ng insekto.”
Bukod sa pambansang pamahalaan, nakipag-ugnayan din ang MAO sa pribadong sektor, partikular sa East West Seed Company. Dahil patuloy silang nagtatanim ng mga gulay, itinanghal si Gary bilang farmer hero ng East-West Seed Company. “Kung ano po yung itatanim ng mga farmer members, sya rin pong ipinupunla ko. Nagsi-seedling po kami dito, para matulungan ang mga farmers,” paglalahad ni Gary.
Dahil sa na-organisang farmers associations, may sapat na pananim ang 44 barangays, at ang iba ay binibili ng mga magsasaka sa ibang munisipyo at siyudad ng Albay para sa communal at commercial farms. Ang mga pantanim na pinupunla ng inorganisang farmers associations ay mabibili sa mababang halaga ng mga magsasaka. Ito ay nagtutulak ng agribusiness sa bayan ng Polangui, at maging sa ibang lugar.
Bukod sa tamang paraan ng produksyon, tinuunan din ng pansin ang tamang paraan ng pagbenta ng mga ani sa pamamagitan ng Polangui Federation of Growers Assn. Inc. (PFGAI) na nagmula sa binuong farmers associations. Ang PFGAI naman ang nakikipag-ugnayan sa Albay Agriculture Cooperative na itinatag ng Albay Provincial Agriculture Office (APAO). Si Gary ay presidente ng PFGAI at nasa Board of Directors ng Albay Agriculture Cooperative.
Ayon kay Chris, ang pagsasanay ay kasabay ng mga materyal na tulong at organisadong pagkilos ng mga magsasaka. “Sa training ng ATI – production, processing, at marketing – malaking tulong po talaga sa mga farmers namin. Packaged po ang technology na binibigay ng ATI, na ibinibigay din namin sa farmers associations namin dito sa Polangui.
“After harvest, may consolidator po kami. Kino-consolidate lahat na produkto dito sa Polangui, dinadala doon sa Provincial Office, sa Albay Agriculture Cooperative. So hindi na nahihirapan ang mga farmers. When it comes to marketing, hindi na kami masyadong nahihirapan dito sa Polangui.
Alamat na Buhay
Nabigyang-buhay ang Alamat ng Oyangui sa pamamagitan ng dumaraming produksyon ng pili at cacao, dalawang punong may makulay at mapulang bunga.
Simula 2017, nagparami na si Gary ng cacao seedlings. Aniya, “Certified ng BPI ang UF-18 at pino-propagate sa tulong ng Plantacion de Sikwate. Sa pagtanong-tanong, marami na rin pong bumibili sa aming mga seedlings. Hindi lang po seedlings ng cacao, meron na rin po kaming pili. Nung isang araw, nag-deliver kami ng pili seedlings sa Sorsogon.”
Isang pribadong kompanya ang nakikipag-ugnayan sa kanya upang isulong ang pagtanim ng cacao sa Polangui. Kwento nya, “With Plantacion de Sikwate from Catalunan Grande (Davao), naglagay muna kami dito ng seedlings ng cacao. Ang cacao na aming pino-propagate ay Criollo hanggang sa ngayon. Propagator ang Polagreen Agricultural Farm, na dating Polagreen Nursery Farm. Ngayon ay Agricultural Farm dahil kami ngayon ay nagpapatanim na. Ang tinanim namin na Criollo ay nilagay namin dito (sa Polagreen). Aside from cacao, nag-umpisa na rin kami sa pili. Naglalagay kaming mga gulay sa seedling tray.
Nakikilala na rin ang Polangui dahil sa mga puno ng cacao at pili. May 100 ektarya nang cacao ang napatanim sa Polangui, pahayag ni Chris.
Ayon kay Gary, nabibilhan sila ng 1,000 cacao seedlings sa loob ng isang buwan. Kaya tuloy-tuloy ang pagpunla nya, pati ng produksyon ng bestseller vegetable seedlings tulad ng kamatis, talong, at sili bawat dalawang linggo. “Basta pasunod-sunod lang ang aming itinanim, siguradong may aanihin. Nagpapatanim ako sa kung saan may available na lupa. May programa kami sa Polagreen na ‘Ipunla Ko, Itanim Mo.’ Pagkatapos na mag-harvest po tayo, aalisin lang po natin yung sa seedlings, sainyo na po ang kita. Ganun po kung papano kami tumutulong sa mga member ng 4Ps.
“Malaking tulong nang nagkaroon ng Facebook kasi kahit saan dito sa Bicol Region ay nakikita yung ating mga produkto na ready to transplant.”
Dagdag naman ni Chris, “Ang Facebook account nila is ‘Pola Green Nursery and Farm.’ Yung mga nearby municipalities, lalo yung may ‘Go Green, Grow Green’ under Albay Program, halos lahat ng munisipyo dito po bumibili ng mga pantanim na ready for transplanting na.”
Bilang full-time farmer, sa pagtatanim na binubuhay ni Gary ang kanyang pamilya. “Dito na po naitaguyod ang aking pamilya. Sa walong anak ko po ay nakapagpatapos na ako ng College. Criminology yung isa ko. May tatlong High School, isang elementary. Lahat po sila ay nagsisipag-aral sa tulong po nitong pagtatanim.”
Dahil sa masiglang pagsasaka sa Polangui, nagkatotoo ang Alamat ng Pulang Angui sa pamumuno ni Ma’am Maricris.
Sa pagkakataong ito, hindi lang si Maria o Angui ang bida, kundi buong pamayanan. May sapat na suplay ng masustansyang mga gulay at prutas ang mga mamamayan, at may mataas na kita ang mga magsasaka dahil sa masaganang high-value crops ng Polangui.
Story by:
